Nga Hasan Bello
Në shekullin XVIII-XIX Shkodra ishte një nga qytetet më të zhvilluara të Ballkanit. Përveç aspektit ekonomik dhe politik ajo ishte kthyer në një oaz të dijes dhe arsimit. Kjo u reflektua disa dekada më pas kur elita politike dhe intelektuale e këtij qyteti do të luaj një rol të rëndësishëm për rritjen e ndërgjegjes kombëtare dhe mbrojtjen e atdheut nga agresionet e njëpasnjëshme. Për këtë një rol të rëndësishëm kanë luajtur klerikët dhe institucionet religjoze, të cilat ishin kthyer në vatra të dijes e kulturës.
Për ta ilustruar këtë do të marim si shembull Jusuf efendi Tabakun, i cili duke filluar nga gjysma e dytë e shekullit XIX për disa vite me radhë do të shërbejë si imam dhe në vitin 1863 si myfti i qytetit. Sipas librit të intelektualit shkodran Hamdi Bushati, “Shkodra dhe motet” (vëll I), ku jepen të dhëna më të detajuara për këtë bibliotekë dhe themeluesin e saj, në shtëpinë karakteristike të Jusuf efendi Tabakut ndodhej një dhomë e veçantë, e cila quhej “Oda e qitapeve”. Kjo ishte një nga bibliotekat më të pasura të qytetit, me një fond prej 2000 librash nga fusha të ndryshme të shkencës. Poseduesi i saj kishte hartuar edhe një inventar me 45 fletë mbi përmbajtjen e këtyre librave. Në mesin e tyre ndodhej një vepër e Tahir efendi Gjakovës me titull “Emni Vehbije sherif”, e shkruar shqip me gërma arabe në vitin 1835; dy tabela astronomike të përpiluara nga Hoxha Hasan Tahsini, me firmën e tij, të shtypura në Paris në vitin 1867 etj, etj vepra me vlerë.
Por ajo që ka interes për ne është mënyra sesi institucionet e regjimit komunist iu qasën bibliotekave private dhe në mënyrë specifike Bibliotekës së Tabakëve, e cila konsiderohej si një prej bibliotekave më me vlerë të qytetit të Shkodrës dhe të gjith Shqipërisë. Nga kërkimet arkivore kemi arritur të gjejmë një dokument të nënshkruar nga kryeministri Mehmet Shehu, i cili në vitin 1964 urdhëron Komitetin Ekzekutiv në Shkodër të bënte inventarizimin e kësaj biblioteke. Sipas tij, “Duke qenë se “Biblioteka e Tabakëve” ka një sasi të madhe librash (rreth 2000 volume) të ndryshme, në gjuhë të huaja dhe shqip, të rëndësishme, sidomos për studimin e problemeve të orientalistikës dhe kanë vlerë edhe për historinë e vendit tonë, me qëllim që ato të njifen, të ruhen më mirë dhe të vihen në shërbim të studionjësve,
URDHËROI:
1)Materialet e “Bibliotekës së Tabakëve” në Shkodër të inventarizohen sipas rregullave përkatëse;
2)Kjo punë të kryhet nga një komision i veçantë nga Komiteti Ekzekutiv në Shkodër, me pjesëmarrjen e Bibliotekës Shtetërore Shkodër, e cila duhet ta ketë nën kujdestari;
3)Një kopje e inventarëve t`i dërgohet edhe kësaj Kryeministrije.
Familjes që ka këtë bibliotekë t`i shpjegohet nga kryesija e Komitetit Ekzekutiv të Rrethit Shkodër rëndësia dhe domosdoshmëria e këtij inventarizimi, duke i falenderuar me këtë rast për kujdesin që kanë patur në krijimin dhe ruajtjen e kësaj biblioteke.
Kryetari i Këshillit të Ministrave
të Republikës Popullore të Shqipërisë
Mehmet Shehu”
Për inventarizimin e librave dhe dorëshkrimeve që gjendeshin në Bibliotekën e Tabakëve nuk mjaftonte vetëm “kontributi” i nënpunësve lokalë. Kjo për shkak të specialistëve të gjuhëve orientale që nevojiteshin për verifikimin e librave. Për këtë u angazhua Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave të Shtetit. Në një relacion të shefit të Degës së Organizim-Inspektimit të kësaj drejtorie për Kryeministrinë dhe Komitetin Qendror të PPSh-së, i cili mban datën 30 qershor 1964 thuhet se, nga studimi që u ishte bërë në terren këtyre materialeve ishte konstatuar se ato përbëheshin nga tituj të shumtë. Kjo bibliotekë ishte pronë e Hasan Tabakut (fetar), trashëguar nga gjyshi i tij Jusuf efendi Tabaku (myftiu i njohur i Tabakëve), i cili siç thuhej, e kishte krijuar këtë bibliotekë 100 vjet më parë. Ajo kishte rreth 2000 volume, por nga informacioni i mbledhur rezultonte se kishte pasur më shumë. Librat i përkisnin gjinive të ndryshme, si: teologjisë, historisë, letërsisë, filozofisë, jurisprudencës etj. Dominonte gjuha arabe, perse dhe turke. Në mesin e tyre ndodhej dorëshkrimi i Tahir efendi Gjakohës i shkruar në shqip me gërma arabe në vitin 1835 dhe dy tabela astronomike të Hoxha Hasan Tahsinit të botuara nga Universiteti i Sorbonës në vitin 1867.
Nga informacionet e paverifikuara në këtë bibliotekë kishte edhe dorëshkrime të tjera në shqip, të cilat ishin marë dhe vazhdonin të mereshin nga persona të ndryshëm për t`i shfrytëzuar për interesat e tyre. Ndërsa në faqet e librave (margjinat e tyre), kishte shënime të ndryshme për ngjarje dhe personalitete politike në Shkodër.
Kjo bibliotekë kishte qenë në fokus jo vetëm të intelektualëve vendas, por para vitit 1944 ajo ishte vizituar dhe frekuentuar edhe nga studiues të huaj. Ajo kishte një vlerë të jashtzakonshme për orientalistët dhe specialistët e këtyre fushave. Duke u nisur nga këto konsiderata, shefi i Degës së Organizim-Inspektimit në AQSh kërkoi nga Kryeministria dhe KQ i PPSh që “Biblioteka e Tabakëve” të merrej nën “kontrollin e shtetit”.
Sipas mendimit tonë, ajo që përbën kulturocid, nuk është kujdesi dhe kontrolli i institucioneve shtetërore të regjimit komunist mbi bibliotekat private. Por prishja e këtyre bibliotekave, bashkimi dhe magazinimi i tyre me librat e bibliotekave të tjera.
